نام اصلی این منطقه رام اردشیر بوده و بنای اولیه آن به اردشیر ساسانی نسبت داده می شود. استان بوشهر در جنوب ایران واقع شده و بین 27 درجه و 14 دقیقه پهنای شمالی و 50 درجه و 6 دقیقه تا 52 درجه و 58 دقیقه درازای خاوری از نیم روز گرینویچ قرار گرفته است. دسترسی به استان بوشهر از سه طریق هوایی, زمینی و دریایی امکان پذیر است. کشاورزی استان از نظر نوع محصولات تولیدی و روش های تولید به دو قسمت محصولات زراعی و محصولات درختی تقسیم می شوند. مهم ترین محصولات زراعی را گندم، جو آبی و دیم، تنباکو، پیاز، کنجد، سبزی، صیفی و نباتات علوفه ای تشکیل می دهد. صنایع استان بوشهر به دو بخش صنایع دستی و صنایع ماشینی تقسیم می شود. صنایع جدید استان؛ اغلب متوسط کوچک و عموما تبدیلی هستند و صنایع دستی بیش تر توسط زنان و دختران بوشهری در روستاها و شهرهای کوچک تهیه می شوند. استان بوشهر از جمله استان های مهم جنوب ایران است که از نظر تاریخی, طبیعی, فرهنگی و اجتماعی دارای جاذبه های متعددی است. تالاب حله که یکی از تالاب های مشهور سراسر قلمرو جنوبی ایران محسوب می شود, به همراه منطقه حفاظت شده نای بند که از نظر تنوع جانوران وحشی منحصر به فرد است, مهم ترین جاذبه های طبیعی منطقه هستند. بناهای تاریخی و قدیمی زیادی که در سراسر استان وجود دارند، به همراه زندگی اجتماعی و آداب و رسوم موجود؛ باعث غنای جاذبه های استان بوشهر شده اند.

مکان های دیدنی و تاریخی
استان بوشهر از جمله استان های مهم جنوب ایران است که از نظر تاریخی, طبیعی, اجتماعی و فرهنگی دارای جاذبه های متعددی است. تالاب حله یکی از تالاب های مشهور سراسر قلمرو جنوبی ایران محسوب می شود که فضای سرسبز و دل پذیری در اطراف خود دارد. منطقه حفاظت شده نای بند که در شهرستان بوشهر واقع شده، از نظر تنوع جانوران وحشی منحصر به فرد است. غار چهل خانه در شمال سعدآباد دشتستان، مجموعه بسیار زیبایی را دردل کوه تشکیل داده و یکی از جلوه های زیبای طبیعی استان محسوب می شود. رودخانه های متعددی نیز در این استان جریان دارند که سواحل آن ها را می توان جزو جاذبه های طبیعی و مهم استان به شمار آورد. علاوه بر این موارد می توان از چشمه های آب گرم استان نیز به عنوان مکان های جالب توجه استان نام برد که در این میان چشمه آب گرم نیلو و چشمه آب گرم گنویه اهمیت بیش تری دارند. جزیره خارک که در شهرستان گناوه واقع شده است از مهم ترین جاذبه های طبیعی منطقه و یکی از جزایر زیبای خلیج فارس به شمار می آید. این جزیره از مناطق بسیار قدیمی منطقه بوده و دارای آثار تاریخی متعددی است.
بناهای تاریخی و قدیمی زیادی که در سراسر استان وجود دارند، باعث رونق جهانگردی در این منطقه شده اند. این بناها شامل مساجد، کلیساها و عمارت های قدیمی هستند که بیش تر درمرکز شهرستان قرار گرفته اند. مسجد توحید (مسجد برازجانی ها) از قدیمی ترین مساجد بوشهر است. امام زاده عبدالمهیمن در شهر بوشهر واقع شده و کلیسای بوشهر نیز متعلق به ارامنه گریگوری است. قدمت آثار کشف شده در برخی از مناطق قدیمی استان به هزاره اول تا سوم پیش از میلاد می رسد. وجود تپه های تاریخی قدیمی مانند تل خندق و تل مرو حاکی از قدمت طولانی منطقه است. ازمیان بناهای قدیمی که در استان بوشهر وجود دارند کاخ کوروش و کاخ سنگ سیاه دارای اهمیت بیش تری هستند. منطقه کوشک اردشیر یکی از بناهای شهرستان دشتی است که بنای آن بسیار شبیه به کاخ اردشیر در فیروزآباد است. برج قلعه خورموج نیز یکی از آثار شکوه مند تاریخی است که بقایای قلعه عظیم خورموج است و در مجموع جاذبه های متعدد استان بوشهر را تشکیل می دهند.

صنایع و معادن
اقتصاد استان بوشهر به بخش های کشاورزی، دام داری، شیلات و تا حدودی به صنعت متکی است. صنایع استان بوشهر به دو بخش صنایع دستی و صنایع ماشینی تقسیم می شود. صنایع جدید استان؛ غالبا متوسط کوچک و عموما تبدیلی هستند. درصنایع متوسط بوشهر و دشتستان و در صنایع کوچک ابتدا شهرستان دشتستان و سپس بوشهر و شهرستان های دشتی و گناوه به ترتیب دارای اهمیت هستند. به غیرازشرکت ملی صنایع دریایی و نیروگاه اتمی، مالکیت صنایع استان؛ بیش تر به بخش خصوصی تعلق دارد. این واحدهای صنعتی شامل صنایع غذایی و دارویی، شیمیایی، کانی غیر فلزی، برق و الکترونیک، فلزی و ریخته گری، ماشین سازی، ‌تجهیزات خودرو، نیروی محرکه و لوازم و ابزار صیادی است که عمده ترین آن ها را صنایع غذایی و دارویی و ماشین سازی تجهیزات تشکیل می دهند.
صنایع دستی از گذشته های دور نقش مهمی در زندگی و معیشت روستاییان داشته است. صنایع دستی استان بوشهر در حال حاضر بیش تر تأمین کننده نیازهای بومی منطقه است. مهم ترین صنایع دستی منطقه عبارتند از: کشتی و لنج سازی، توربافی، قالی بافی، گبه بافی، ‌گلیم، نمد، کوزه، سفال، حصیر بافی، سوزن دوزی، گیوه دوزی، زنبیل و سبدبافی، جارو (پیش وینگی)، سفال گری، نوعی قلیان به نام چلیم، غشک، ‌نوعی مشک مخروطی شکل سه پایه برای نگه داری آب بنام دولچه و نوعی شیرینی مخصوص بوشهر به نام مسقطی.

کشاورزی و دام داری
کشاورزی استان از نظر نوع محصولات تولیدی و روش های تولید به دو قسمت محصولات زراعی و محصولات درختی تقسیم می شوند. مهم ترین محصولات زراعی را گندم، جو آبی و دیم، تنباکو، پیاز، کنجد، سبزی، صیفی و نباتات علوفه ای تشکیل می دهد. درزمینه باغ داری استان بوشهر امکانات زیادی ندارد. بیش ترین باغ های منطقه را نخلستان ها تشکیل می دهند، هم چنین باغ های محدود و کوچک مرکبات نیز به طور پراکنده به چشم می خورند. شهرستان دشتستان ازلحاظ تولید سالانه خرما و مرکبات مقام اول و دوم را در استان کسب کرده اند. میزان تولید خرما در حدود هشتاد هزار تن و میزان تولید مرکبات حدود ده هزار تن است.
امکانات دام داری استان بوشهر ازنظر تأمین خوراک و علوفه دام اندک است. دام داری در این منطقه به شیوه سنتی انجام می گیرد، درنتیجه تولید گوشت و شیر آن ها قابل توجه نیست. بیش ترین دام های استان را بز، گوسفند و گاو و شتر تشکیل می دهد. پرورش زنبور عسل نیز در این استان از اهمیت نسبی برخوردار است و در حدود 1500 کندوی جدید و 1000 کندوی سنتی در استان وجود دارد. یکی از مهم ترین فعالیت های اقتصادی استان بوشهر صید ماهی است. ولی به واسطه استفاده از وسایل قدیمی و روش های سنتی صیادان، ‌امر صید ماهی که یک منبع مهم اقتصادی به شمار می رود، نقش واقعی خود را باز نیافته است. البته شرکت شیلات ایران اقدام به صید صنعتی در این منطقه می نماید و به همین سبب کارخانه ها و مشاغل جنبی نیز در این منطقه تشکیل شده است.

وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
بنای بوشهر به اردشیر ساسانی نسبت داده می شود که نام اصلی آن ‹‹رام اردشیر›› بود. گفته می شود که ‹‹رام اردشیر›› به مرور زمان به ‹‹ریشهر›› تبدیل شد. به نظر می رسد که بوشهر تحریف شده ریشهر ـ همان شهر قدیمی ـ است. به طوری که از اسناد و اطلاعات بر می آید، این منطقه به علت موقعیت مناسب برای احداث پایگاه دریایی و بندرگاه، مورد استفاده پادشاهان عیلام قرار می گرفته است. در زمان هخامنشیان که کشورایران به بیست ساتراپ نشین (استان) تقسیم می شد، سرزمین بوشهر جزء ساتراپ نشین پارس بود.
داریوش فرمان داد تا کانالی از خلیج فارس به دریای سرخ حفر کنند. این کانال محققا راهی بود که به جای کانال سوئز امروز می توانست خلیج فارس و دریای عمان را از طریق دریای سرخ مستقیما به مصر و مدیترانه اتصال دهد. مقابر کنده شده بر سطح سنگی جزیره خارک دلیل بر حضور سربازان هخامنشی در استان بوشهر است که برای نگهبانی از چنین راه طولانی تدارک شده بود.
خلیج فارس به دلیل موقعیت سوق الجیشی و به لحاظ اهمیت اقتصادی و بازرگانی، در طول تاریخ همواره از سوی کشورها و دولت ها برای تبادل علم و ثروت و گسترش قدرت مورد توجه قرار گرفته است. اولین یورش دولت های اروپایی به سواحل خلیج فارس در سال 1506 میلادی با حمله پرتغالی ها تحت عنوان محافظت و حراست از منافع پرتغال در برابر تجار مصری و ونیزی صورت گرفت. در سال 1031 هجری قمری شاه عباس با انگلیسی ها متحد شد و دست پرتغالی ها را از خلیج فارس کوتاه کرد. از سال 1148 هجری قمری نادر شاه بوشهر را که آن زمان دهکده ای بیش نبود مورد توجه قرار داد و مشغول آماده کردن بوشهر به عنوان یک بندر و اسکله کشتی سازی با استفاده از چوب جنگل مازندران شد. هم چنین برای تامین ارتباط جزایر و سواحل خلیج فارس در صدد تاسیس نیروی دریایی برآمد. در سال 1149 هجری قمری لطیف خان را به ایالت دشتستان و ناخدایی کل سواحل خلیج فارس انتخاب و اعزام کرد. این شخص برای تهیه ناوگانی در خلیج فارس، بوشهر را مرکز دریایی خود قرار داد. در اواخر سلطنت نادرشاه ایران 23 تا 25 فروند کشتی جنگی در خلیج فارس داشت. بدین ترتیب از زمان نادر شاه بوشهر روی به پیشرفت نهاد و حتی مدتی بندر عباس را نیز تحت الشعاع خود قرار داد.
پس از قتل نادرشاه در اثر هرج و مرجی که در ایران پدید آمد، کشتی های جنگی توسط حکم رانان و شیوخ اطراف خلیج فارس ضبط شد. هم چنین بندر بوشهر و بندرعباس نیز اهمیت سابق خود را از دست دادند. تجار هلندی که در سال 1623 میلادی روابط تجاری خود را با ایران شروع کرده بودند, پس از قتل نادر شاه ایران را ترک کردند و بصره را مرکز تجارت خود قرار دادند.
اما پس از مدتی در اثر دسیسه رقبای انگلیسی و به منظور نزدیکی بیش تر با دهانه خلیج فارس، تاسیسات تجاری خود را به خارک منتقل کردند و در عین حال از پرداخت اجاره بهای خارک به میرمهنا حاکم بندر ریگ و جزیره خارک خودداری نمودند. میر مهنا در سال 1756 به تاسیسات هلندی ها حمله برد، دژ آن ها را تسخیر کرد، و آن ها را از جزیره بیرون راند. اما به سبب این که در دفعات متعدد بنای سرکشی و تمرد از دستورات کریم خان زند را گذاشت و آرامش خلیج فارس را برهم زد، کریم خان او را شکست داد و جزیره خارک و بندر ریگ را تصرف کرد. درهمین زمان نفوذ انگلیسی ها در سواحل و جزایر خلیج فارس و به خصوص سرزمین بوشهر رو به گسترش نهاده موفق شدند اجازه تاسیس تجارت خانه ای را در بوشهر با امتیازات فوق العاده به دست آورند. سلسله قاجاریه که پس از زندیه روی کار آمد چندان نفوذی در خلیج فارس نداشت. در زمان ناصرالدین شاه ارتش ایران هرات را اشغال کرد و به دنبال آن حالت جنگی بین ایران و انگلیس به وجود آمد. به دنبال این مسأله ناوگان انگلیس در خلیج فارس مرکب از هشت کشتی جنگی و تعدادی ناوگان بخاری و بادی به ایران حمله کردند و جزیره خارک را متصرف شدند.
پنج روز پس از آن قوای انگلیسی در حوالی بوشهر در خاک ایران پیاده شدند و شروع به پیش روی به سوی برازجان کردند. قوای ایران برازجان را تخلیه و عقب نشینی کرده بود. بنابراین قوای انگلیس انبار اسلحه و مهمات برازجان را منفجر کرد و سپس به بوشهر بازگشت. سرانجام در نبردی که در نهم ژانویه 1857 میلادی در خوشاب بین ایران و انگلیس رخ داد، انگلیسی ها موفق شدند سپاه ایران را شکست دهند. پیش از جنگ اول جهانی بار دیگر دولت انگلیس منطقه بوشهر را مورد تجاوز قرار داد و در سال 1913 میلادی جنگ سختی بین نیروی انگلیس و دلیران دلواری در گرفت. درجریان این جنگ رییس علی دلواری و مردم تنگستان و دشتستان نقش برجسته ای ایفا کردند. رییس علی در سال 1327 هـ . ق با کمک تفنگ چی های تنگستانی، بوشهر را از عناصر مستبد وابسته به دربار محمد علی شاه پاک کرد و اداره گمرگ و انتظامات و دیگر ادارات را تسخیر کرد. این کار دلیران تنگستان بر انگلیسی ها که اداره گمرک را در اجاره داشتند، گران آمد و آنان برای تضعیف مشروطه خواهان و استمرار سلطه بر حیات اقتصادی و سیاسی جنوب ایران به جنگ با دلیران تنگستانی پرداختند و در این راه از دیگر خوانین جنوب ایران یاری جستند. جنگ بین رییس علی و دلیران تنگستان از یک طرف و انگلیسی ها و خوانین متحد آنان از سوی دیگر به طور متوالی و پراکنده تا شوال 1333 هـ . ق ادامه یافت و انگلیسی ها نتوانستند بر رییس علی و یارانش تفوق یابند. تا این که در گیر و دار حمله انگلیسی ها به بوشهر در شب 23 شوال 1333 هـ . ق ( سوم سپتامبر 1915 م ) هنگامی که رییس علی در محلی به نام «تنگک صفر» قصد شبیخون به قوای انگلیسی ها را داشت، از پشت مورد هدف گلوله یکی از هم راهان خاین قرار گرفت و در دم به شهادت رسید. بوشهر در زمان جنگ تحمیلی عراق به ایران نیز ایفاگر نقش های اقتصادی و استراتژیکی مهمی بود و هم اکنو ن از نظر استراتژیکی, اقتصادی و گردشگری برای ایران دارای اهمیت بسیاری است. استان بوشهر در سال 1352 به استانی مستقل تبدیل شد که با دربرگرفتن شهرستان ها, شهرها و روستاهای متعدد از جمله مناطق مهم جنوب ایران است.
مشخصات جغرافیایی
استان بوشهر در جنوب ایران واقع شده و بین 27 درجه و 14 دقیقه پهنای شمالی و 50 درجه و 6 دقیقه تا 52 درجه و 58 دقیقه درازای خاوری از نیم روز گرینویچ قرار گرفته است. این استان از شمال به استان های خوزستان و کهگیلویه و بویر احمد، ‌از جنوب به خلیج فارس و قسمتی از استان هرمزگان، از خاور به استان فارس و از باختر به خلیج فارس محدود است. استان بوشهر با خلیج فارس بیش از 600 کیلومتر مرز آبی دارد و از اهمیت سوق الجیشی, اقتصادی و گردشگری قابل توجهی برخوردار است. به طور کلی آب و هوای بوشهر در نواحی ساحلی گرم و مرطوب و در قسمت های داخلی گرم و خشک صحرایی است. در استان بوشهر دو فصل محسوس وجود دارد: زمستان نسبتا خنک، شامل ماه های آذر، دی، بهمن، ‌اسفند و تابستان گرم و خشک و طولانی. پاییز و بهار این استان نیز بسیار زودگذر است. شهرستان های استان بوشهر عبارتند از: بندر بوشهر, بندر دیلم, بندر گناوه, تنگستان(اهرم), دشتستان(برازجان), دشتی (خورموج), بندردیر, بندر کنگان. این منطقه به واسطه کمی ارتفاع از دریا- شهر بوشهر از سطح دریای آزاد تنها پنج متر بالاتر است - و نزدیکی به خط استوا و دریای گرم، سرزمین گرم و مرطوبی است. بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال 1375، جمعیت استان بوشهر 727373 نفر بوده است. دسترسی به استان بوشهر از سه طریق هوایی, زمینی و دریایی امکان پذیر است. مسیرهای زمینی دسترسی به این راه ها عبارتند از:
راه ‌آسفالته بوشهر – برازجان به سمت شمال خاوری به درازای 70 کیلومتر
راه آسفالته اصلی بوشهر – برازجان – گناوه به سمت شمال باختری به درازای 158 کیلومتر
راه آسفالته اصلی گناوه – بندر ماه شهر به درازای 201 کیلومتر
راه آسفالته اصلی بندر ماه شهر – اهواز به درازای 153 کیلومتر
راه‌ آسفالته اصلی بوشهر – برازجان – گناوه – بندر ماه شهر – اهواز به درازای 512 کیلومتر
راه آسفالته اصلی بوشهر – کازرون به سمت شمال خاوری به درازای 162 کیلومتر
راه ارتباطی بین بوشهر – بندر گناوه 72 کیلومتر
راه اصلی گناوه – بندر دیلم به سمت شمال باختری به درازای 67 کیلومتر
راه خورموج تا شهر اهرم به سمت شمال باختری به درازای 30 کیلومتر و از همین راه به درازای 52 کیلومتر تا بندر بوشهر ادامه دارد. در میان شهرهای استان؛ شهر بوشهر(مرکز استان) دارای فرودگاهی بین المللی است و پروازهای گوناگونی در آن انجام می شود. هم چنین از طریق لنج ها و کشتی ها از راه دریا نیز امکان دسترسی به این منطقه وجود دارد.
جاذبه های طبیعی استان بوشهر
استان بوشهر یکی از مهم ترین مناطق گردشگری طبیعی ایران به شمار می آید که پنج ماه از سال، زمانی که بیش تر قسمت های ایران در سرما و یخ بندان به سر می برند، از آب و هوایی مطلوب، سواحلی آفتابی و چشم اندازهایی کم نظیر برخوردار است. هوای معتدل پاییز و زمستان، چشمه های آب معدنی، دریای مشهور و زیبای خلیج فارس، جزیره های متعدد، تالاب های کم نظیر و ارزشمند، ویژگی های ژئومورفولوژی و زمین شناسی منحصر به فرد، پوشش گیاهی نواحی گرمسیری، جانوران خاص مناطق خشکی و دریایی در این منطقه؛ همگی دست به دست هم داده و یکی از پرجاذبه ترین نواحی طبیعی جمهوری اسلامی ایران را به وجود آورده است. جاذبه های طبیعی استان بوشهر همواره تعداد زیادی از دوست داران طبیعیت را به سوی خود جذب می کند و نقش ارزنده ای در صنعت گردشگری کشور ایفا می نماید.

استان بوشهر با مساحتی حدود بیست و هفت هزار و شش‌صدو پنجاه و سه کیلومتر مربع درجنوب غربی ایران واقع گردیده است. این استان از شمال بهاستان خوزستان و قسمتی ازکهگیلویه و بویراحمد، از جنوب به خلیجفارس و قسمتی ازاستان هرمزگان، از شرق بهاستان فارس و از غرب به خلیج فارس محدود است.

استان بوشهر با خلیج فارس بیش از شش‌صد کیلومتر مرز دریایی دارد واز اهمیت سوق‌الجیشی و اقتصادی قابل توجهی برخوردار است.

شهرستان‌های استان بوشهر عبارتند از: بوشهر، تنگستان، دشتستان، دشتی، دیر، دیلم،کنگان ، جم و گناوه. 

نقشه استان بوشهر

تاریخچه استان:

به طوری که از اسناد و اطلاعات برمی‌آید، این منطقه به علت موقعیتاستراتژیکی مناسب برای احداث پایگاه دریایی و بندرگاه، مورد استفاده پادشاهان عیلامقرار می‌گرفت.

در زمان هخامنشیان که کشور ایران به بیست ساتراپ‌نشین (استان) تقسیممی‌شد، سرزمین بوشهر جزء ساتراپ نشین پارس بود. مقابر کنده شده بر سطح سنگی جزیره خارک دلیل بر حضور سربازانهخامنشی در استان بوشهر است که برای نگهبانی از چنین راه طولانی تدارک شده بود.

خلیج فارس به دلیل موقعیت سوق‌الجیشی و به لحاظ اهمیت اقتصادی و بازرگانی‌، در طولتاریخ همواره از سوی کشورها و دولت‌ها برای تبادل علم و ثروت و گسترش قدرت موردتوجه قرار گرفته است.

اولین یورش دولت‌های اروپایی به سواحل خلیج فارس در سال هزار وپانصد و شش میلادی با حمله پرتغالی‌ها تحت عنوان محافظت و حراست از منافع پرتغال دربرابر تجار مصری و ونیزی صورت گرفت.

در سال 1013 هجری قمری شاه عباس باانگلیسی‌ها متحد شد و دست پرتغالی‌ها را از خلیج فارس کوتاه کرد.

از سال 1148هجری قمری نادرشاه  بوشهر را کهدهکده‌ای بیش نبود مورد توجه قرار داد و مشغول آماده کردن بوشهر به عنوان یک بندر واسکله کشتی‌سازی با استفاده از چوب جنگل‌های مازندران شد. همچنین برای تأمین ارتباطجزایر و سواحل خلیج فارس درصدد تأسیس نیروی دریایی برآمد و  لطیف‌خان را به ایالت دشتستان و کاپیتانی کل سواحل خلیج فارس انتخابو اعزام کرد.این شخص برای تهیه ناوگانی در خلیج فارس‌، بوشهر را مرکز دریایی خودقرار داد. در اواخر سلطنت نادر ایران بیست و سه یا بیست و پنج فروند کشتی جنگی درخلیج فارس داشت. بدین ترتیب از زمان نادرشاه بوشهر رو به پیشرفت نهاد و حتی مدتیبندرعباس را نیز تحت‌الشعاع خود قرارداد. پس از قتل نادر در اثر هرج و مرجی که درایران پدید آمد، کشتی‌های جنگی توسط حکمرانان و شیوخ اطراف خلیج فارس ضبط گردید. همچنین بندربوشهر و بندرعباس نیز اهمیت سابق خود را از دست دادند. تجار هلندی که در سال هزار و شش‌صد و بیست و سه میلادی روابط تجاری خود را با ایرانشروع کرده بودند پس از قتل نادر ایران را ترک کردند و بصره را مرکز تجارت  خود قراردادند، اما پس از مدتی در اثر دسیسه رقبای انگلیسی و به منظور نزدیکی بیشتر بادهانه خلیج فارس، تأسیسات تجاری خود را به خارک منتقل کردند و در عین حال از پرداختاجاره بهای خارک به میرمهنا حاکم بندر ریگ و جزیره  خارک خودداری نمودند.

میرمهنا در سال هزار و هفت‌صد و پنجاه و شش به تأسیسات هلندی ‌هاحمله برد، دژ آنها را تسخیر کرد و آنها را از جزیره بیرون راند،  ولی به سبب اینکهدر دفعات متعدد بنای سرکشی و تمرد از دستورات کریم‌خان زند را گذاشت و مدتی آرامشخلیج فارس را بر هم زد، کریم‌خان او را شکست داد و جزیره خارک و بندر ریگ را تصرفکرد. در همین زمان نفوذ انگلیسی‌‌ها در سواحل و جزایر خلیج فارس و به خصوص سرزمینبوشهر روبه گسترش نهاد و آنها موفق شدند اجازه تأسیس تجارتخانه‌ای را در بوشهر باامتیازات فوق‌العاده‌ به دست آورند.

سلسله قاجاریه که پس از زندیه روی کار آمد چندان نفوذی در خلیج فارسنداشت، به همین دلیل، رفته رفته نفوذ انگلیسی‌ها در خلیج فارس بیشتر شد و زمام امورخلیج فارس و دریای عمان به دست آنها افتاد و جنرال کنسول در بوشهر مدت بیست سال برهمه خلیج فارس حکمرانی کرد.

در زمان ناصر‌الدین‌شاه ارتش ایران هرات را اشغال کرد وبه دنبال آن حالت جنگی بین ایران وفرانسه و انگلیس به وجود آمد. به دنبال این مسئلهناوگان انگلیس در خلیج فارسی مرکب از هشت کشتی جنگی و تعدادی ناوگان بخاری و بادیبه ایران حمله کردند وجزیره خارک را متصرف شدند. پنج روز پس از آن قوای انگلیسی در حوالی بوشهر  در خاک ایران پیادهشدند و شروع به پیشروی به سوی برازجان کردند. قوای ایران برازجان را تخلیه وعقب‌نشینی کرده بود. بنابراین قوای انگلیس انبار اسلحه و مهمات برازجان را منفجرکرد و سپس به بوشهر بازگشت. سرانجام در نبردی که در نهم ژانویه هزار و هشت‌صدوپنجاه و هفت میلادی در خوشاب بین ایران و انگلیس رخ داد، انگلیسی‌ها موفق شدند سپاهایران را شکست دهند. بیش از جنگ اول جهانی بار دیگر دولت انگلیس منطقه بوشهر را موردتجاوز قرار داد .

رئیسعلی دلواری

 در سال هزارونهصدوسیزده میلادی جنگ سختی بین نیروی انگلیس ودلیران دلواری در گرفت. در جریان این جنگ رئیس علی دلواری و مردم تنگستان و دشتستاننقش برجسته‌ای ایفا کردند. رئیس علی دلواری از مشروطه ‌خواهان بنام جنوب ایران بودکه در سال هزار و دویست و نودو نه هجری قمری در روستای دلوار تنگستان دیده به جهانگشود. در بیست و پنج سالگی به صفوف مبارزین مشروطه‌خواه جنوب ایران پیوستو همکاری نزدیکی را با محافل انقلابی و عناصر مشروطه‌ طلب ایران شروع کرد. باکودتای ضد انقلابی لیاخوف روسی علیه مشروطه‌خواهان در هزار و سی‌صدو بیست و شش هجریقمری و بمباران مجلس شورای ملی و استقرار دیکتاتوری محمدعلی شاه قاجار، رئیس علی بههمراه سیدمرتضی علم‌الهدی اهرمی به مبارزه علیه استبداد صغیر پرداخت. در سال هزار وسیصد و بیست و هفت هجری قمری با کمک تفنگچی های تنگستانی،بوشهر را از عناصر مستبد وابسته به دربار محمدعلی شاه پاک کرد و اداره گمرک وانتظامات و دیگر ادارات را تسخیر کرد. این کار دلیران تنگستان بر انگلیسی‌ها کهاداره گمرک را در اجاره داشتند گران آمد وآنان برای تضعیف مشروطه‌خواهان و استمرارسلطه بر حیات اقتصادی و سیاسی جنوب ایران به جنگ با دلیران تنگستانی پرداختند و دراین راه از دیگر خوانین جنوب ایران یاری جستند. جنگ بین رئیس علی و دلیران تنگستان از یک طرف و انگلیسی‌ها و خوانینمتحد آنان از سوی دیگر به طور متوالی و پراکنده تا شوال هزار و سی‌صدو سی‌و سه ه. قادامه یافت و انگلیسی‌ها نتوانستند بر رئیس علی و یارانش تفوق یابند. تا این که درگیر و دار حمله انگلیسی‌ها به بوشهر در شب بیست و سهشوال هزار و سیصد وسی‌وسه ه. ق (سوم سپتامبر هزار و نهصد و پانزده میلادی) هنگامیکه رئیس‌علی در محلی به نام «تنگک صفر» قصد شبیخون به قوای انگلیسی‌ها را داشت، ‌ازپشت مورد هدف گلوله یکی از همراهان خائن قرار گرفت و در دم به شهادت  رسید. ویهنگام شهادت حدود سی و چهار سال داشت. مبارزات رئیس علی دلواری برگ زرین دیگری درتاریخ مقاومت دلیر مردان ایران در مبارزه با استعمار است.

استان بوشهر

ویژگیهای جمعیت

الف: جمعیت و پراکندی آن

جمعیت استان بوشهر که در مساحتی حدود 23167 کیلومتر مربع زندگی می کنند در سرشماری 1375 خورشیدی 743675 نفر بوده که از این تعداد 9/50 درصد در نقاط شهری و 1/49 درصد در نقاط روستایی سکونت داشته و کمتر از یک دهم درصد آنان غیر ساکن بوده اند.

ب: ساخت جنسی و سنی

در این استان در مقابل هر 100 زن 104 نفر مرد وجود داشته است. این نسبت در بین اطفال کمتر از یک ساله برابر 105 و در بین بزرگسالان (65ساله و بیشتر) برابر 107 بوده است.

ج : وضع زناشویی

در مهر ماه 1365 ش در بین جمعیت 10 ساله و بیشتر نقاط شهری استان بوشهر 1/56 درصد از مردان و 4/65 درصد از زنان ، حداقل یک بار ازدواج کرده بودند . این نسبت در نقاط روستایی برای مردان 3/56 درصد و برای زنان 6/63 درصد بوده است. نسبت افراد هرگز ازدواج نکرده در جمعیت ده ساله و بیشتر در نقاط شهری ، برای مردان 9/41 درصد و برای زنان 1/33 درصد و درنقاط روستایی ، برای مردان 3/42 درصد و برای زنان 1/35 درصد بوده است.

د: مهاجرت

منطقه بوشهر به لحاظ موقعیت سوق الجیشی و وجود شرکتهای بزرگ نفتی و اجرای طرحهای صنعتی بزرگ مانند نیروگاه اتمی ، کشتی سازی ، نیروی انسانی فعال استانهای مجاور و مناطق دیگر را به خود جذب کرده است. در داخل منطقه نیز جا به جایی جمعیت افزایش یافته است. زیرا به علت کمبود امکانات کشاورزی ، خصوصاً کمبود آب اراضی مورد نیاز و عدم امکانات رفاهی و پائین بودن سطح درآمد کشاورزان مهاجرت روستائیان به مراکز و شهرهای استان صورت گرفته است. به علت نزدیک بودن این استان به شیخ نشینهای خلیج فارس عده ای از اهالی منطقه برای کار و امرار معاش به کشورهای واقع در کرانه جنوبی خلیج فارس و دریای عمان مهاجرت کرده اند.

نژاد :

با توجه به کشفیات باستانشناسی و مدارک مکتوب تاریخی ، معلوم گردیده است که ایران من جمله استان بوشهر از آغاز رهگذر و محل سکونت نژادها و ملل گوناگونی بوده است ، زبانها و گویشهای مختلفی در این منطقه تکلم می شد . خصوصیات جسمانی متفاوتی در این سرزمین به هم آمیخته است .پیش از ورود و استقرار آریائیان در بوشهر ، نژادهادی بومی دراین منطقه می زیسته اند و مدارکی که از عصرحجر ، کاکولیتیک و برنز (مفرغ ) قدیم باقی مانده است بر این قضیه گــواهی می دهد که علاوه بر نژاد مدیترانه ای نژادهای دیگر مانند : دراویدی ، سیاه پوست ،سامی ، عیلامی ، عرب درسرزمین بوشهر سکونت داشته اند و فرهنگهای متفاوتی درآنجا به هم اختلاط یافته است.

جغرافیای سیاسی :

استان بوشهر با مساحتی در حدود 23167 کیلومتر مربع بین 27 درجه و 14 دقیقه تا 30 درجه و16 دقیقه عرض شمالی و 50 درجه و 6&nh2sp; دقیقه تا 52 درجه و 58 دقیقه طول شرقـــی از نصف النهار گرینویچ در جنوب ایران واقع گردیده است . این اسنان از شمال به استان خوزستان و قسمتی از استان کهلیکویه و بویراحمد ، از جنوب و مغرب به خلیج فارس و قسمتی از استان هرمزگان و از شرق به استان فارس محدود می گردد .استان بوشهر دارای 8 شهرستان به نام های :

بوشهر (مرکز استان ) ، تنگستان ، دشتستان ، دشـتی ، دیر ، کنـگان و گنـاوه و دارای 17 بخـش و 36 دهستــان می باشد و طبق آخریـن سرشـماری (1375 خورشیدی) جمعیت کل استان به 743675 نفر می رسد

آب و هوا :

عوامل متعددی از جمله کمی ارتفاع قرار گرفتن در محدوده عرض های جغرافیایی پایین ، مجاورت با دریا، وزش بادهای گرم جنوب غربی و بادهای گرم و مرطوب دریایی و عبور پاییزی زمستانی سیکلون های سودانی و مدیترانه ای از عوامل عمده تعیین کننده وضعیت اقلیمی منطقه می باشند.

این منطقه به دلیل نزدیکی به خط استوا و کمی ارتفاع به طور کلی دارای آب و هوای گرم ( نوع بیایان کناری ) است که در داخل استان گرم و خشک و در سواحل گرم و نمناک است. حداکثر مطلق دمای استان 5/52 درجه سانتیگراد و حداقل مطلق درجه حرارت به 1- درجه سانتیگراد می رسد میانگین دمای سالانه بوشهر 7/25 درجه سانتیگراد است . تغییرات فصلی درجه حرارت نیز تابع تغییر تابش خورشید در طول سال است اختلاف درجه حرارت در ماه های زمستان و تابستان نسبتا" زیاد و حدود 2/19 درجه سانتیگراد است بین فصول زمستان و پاییز و بهار و تابستان اختلاف کم تری مشاهده می شود.

میانگین بارش سالانه استان بوشهر 220 میلیمتر است این بارندگی ها در فصول پاییز و زمستان روی می دهد، به طور کلی استان بوشهر 6 ماه از سال گرم، دو ماه تقریبا" معتدل تا سرد و حدود چهار ماه از سال معتدل تا گرم می باشد. نم موجود در ساحل دما را تا حدودی متعادل می کند اما در صد رطوبت در برخی از ماه ها چنان بالا می رود که به حد اشباع می رسد. در این حالت هوا از فعل انفعالات می افتد و یک هوا دم کرده و کم تحرکی به وجود می آورد که اصطلاحا" به آن شرجی می گویند.

چشمه ها :

در این استان تعدادی چشمه های گوگردی و آب شیرین وجود دارد که مهم ترین آن ها عبارتند از :

1- چشمه های گوگردی دامنه های شرقی دشت برازجان ( چشمه آب گرم دالکی ) که آب آن ها دارای ترکیبات گوگردی است . این چشمه ها به رودخانه دالکی می ریزند.

2- چشمه های آب گرم منطقه اهرم از جمله چشمه آب گرم آقا میراحمد که به علت عمق زیاد برای معالجه بیماری های پوستی بسیار مورد توجه است.

3- چشمه آب اباد اهرم

4- چشمه های آب شیرین ناحیه خائیز اهرم که تعداد آن ها نسبتا" زیاد بوده و دارای کیفیت بسیار خوبی هستند، چشمه زیبای بنیان پر آب ترین چشمه این ناحیه می باشد.

5- چشمه های منطقه فاریاب که از به هم پیوستن آب ان ها رود فاریاب و آبشار زیبای فاریاب تشکیل می شود مهم ترین چشمه این منطقه چشمه تنگ فاریاب سات که اهالی روستای فاریاب برای آبیاری باغ های خود از ان استفاده می کنند .

علاوه بر چشمه های فوق چشمه کوچک تر و کم آب تر در نواحی دشتستان و جم و ریز وجود دارد همچنین در نزدیکی روستای زیراه سعد آباد آثار یک رشته قنات قدیمی که به صورت یک آبشار حداکثر دو متری در دره حاصلخیز و زیبا که خود ایجاد کرده سقوط می کند . همراه با پوشش گیاهی آن منظره زیبایی را به وجود آورده است.

جنگل ها و مراتع :

وسعت پوشش جنگلی استان بوشهر 334200 هکتاراست که 94/18 در صد از کل وسعت منابع طبیعی استان را تشکیل می دهد. با در نظر گرفتن شرایط اقلیمی حاکم بر منطقه در حال حاضر جنگل های استان عموما" جنبه حفاظت شده داشته و اصولا" مورد بهره برداری قرار نمی گیرند.

مراتع :

وسعت کل مراتع استان بوشهر در حدود 1/1 میلیون هکتار می باشد که شامل مراتع دشتی و کوهستانی است. قریب 600 هزار هکتار از این مراتع در حاشیه خلیج فارس قرار دارد که به علت شوری شدید خاک و وجود گیاهان نامرغوب ( از لحاظ تعذیه دام ) قابلیت استفاده چندانی ندارند ولی در فصول زمستان و اوایل بهار چشم اندازی خیره کننده در بسیاری از نقاط استان ایجاد می کنند.

بقیه مراتع استان که حدود 1/1 میلیون هکتار می باشد از نظر عوارض طبیعی به دو قسمت تقسیم می گردد. یکی مراتع دشتی حاشیه خلیج فارس تا ارتفاع 70 متر که دارای شیب کم و بسیار یک نواخت می باشد. در بخش ساحلی، به دلیل بالا بودن سطح سآب های زیرزمینی گیاهان شور پسند سالسولا پوشش عمده را تشکیل می دهد و به تدریج که به طرف ارتفاعات کم پیش می رویم گیاهان دیگری مانند اتریپلکس و سالکورنیا جای گزین می گردند. ناحیه شمالی و شرقی استان از ارتفاع تقریبی 70 بالاتر که دارای آب و هوای ملایم تر می باشد، از تنوع گیاهی بهرتی برخوردار است پوشش گیاهی این مراتع را عمدتا" گیاهان علفی با گونه غالب بهمن و انواع لگم های گرمسیری از قبیل یونجه، شبدر، ماشک گل خوشه ای نوعی اسپرس و غیره همراه با گونه های بوته ای خانواده بقولات مانند:

گون، اتنگرس و نوعی درمنه و گونه های درختی و درختچه ای مانند : کنار، بنه، بادام کوهی و کلخنگ تشکیل می دهد.

چشم اندازهای کوهپایه ای :

در استان بوشهر رویش گیاه همزمان است با فصل مرطوب ( فصل بارندگی ) به همین جهت در کوهپایه های منطقه دشتستان، تنگستان دشتی و جم و ریز در فصول پاییز، زمستان و اوایل بهار پهنه های وسیعی از گل های رنگارنگ و مراتع سرسبز و زیبایی به وجود می آید که در نوع خود بی نظیر است این مناظر را می توان در مسیر جاده اهرم، برازجان ن کوهپایه های خورموج، پشتکوه، اطراف زیارت و محدوده کوهستانی شهرستان گناوه با کهکیلویه مشاهده کرد.

بادهای محلی :

در واقع قسمتی از همان توفان های خلیج فارس هستند که در اثر اختلاف فشار بین بیابان عربستان و ارتفاعات جنوب ایران ( زاگرس) در ایران در فصول مختلف پدید می آید این بادها تقریبا" در تمام سواحل خلیج فارس می وزند و درنقاط مختلف فارس دارای اسامی متفاوت هستند بنا به مقتضیات زمانی یعنی فصول وقوع آنان و تصور ذهنی دریانوردی در خلیج فارس انجام می شده و خطرات ناشی از آن به نام های گوناگون معروف است که مهم ترین آنان ها عبارتند از :

لیمو ( یا لحیمر ) لچیزب، باد شمال، باد سهیلی ، باد غبوب، باد تریه، باد سبعه، باد پیرزن و ... وقوع بیشتر این بادها در فصل پاییز و زمستان است.

در استان بوشهر تعدادی رودخانه های دائمی و فصلی وجود دارد علاوه بر آب های سطحی تعدادی چشمه های گوگردی و آب شیرین در اطراف برازجان و اهرم وجود دارد که برخی از آن عبارتند از چشمه های گوگردی دامنه های شرقی دشت برازجان ( اطراف دالکی ) چشمه های آب گرم منطقه اهرم، چشمه های آب شیرین خائیز که تعداد آن ها نسبتا" زیاد و دارای کیفیت بسیار خوبی هستند ، چشمه های منطقه فاریاب که از به هم پیوستن آن ها رود فاریاب تشکیل می شود و مهم ترین چشمه این منطقه چشمه تنگ فاریاب است.

جغرافیای اقتصادی :

وضعیت و جایگاه صنعت استان :

از مهمترین شاخصه هایی که می تواند جایگاه صنعت استان را در مجموع صنعت کشـــــــــــــور مشخص نماید تعداد کارگاههای بزرگ صنعتی ، میزان استغادل سرمایه گذاری >، ارزش افزوده و بهــره وری نیروی کار است که طی دهه های گذشته وضعیت این شاخص ها در سطح استان به شرح ذیل بوده است نرخ رشد اشتغال در بخش صنعت استان در دو مقطع 1365 و 1375 برابر 5/28 و 4/101 درصد در سال 1365 به طور قابل توجهی بیش از متوسط کل کشور می باشند و سهم اشتغال بخش صنعت از 9/4 درصد در سال 1365 به 1/6 درصد در سال 1375 افزایش یافته است . تعداد کارگاههای بزرگ صنعتی استان طی سال های 73 ـ 1355 در حدود 6 برابر افزایش یافته و میزان اشتغال در این واحد نیز نزدیک به 5/4 برابر افزایش یافته است سهم تعداد کارگاههای بزرگ صنعتی استان از کل کشور طی دوره فوق دائماً رو به افزایش بوده است .

ارزش افزوده کارگاههای بزرگ صنعتی استان به قیمت جاری طـــــــی سال های 73 ـ 1353به طور متوسط سالیانه در حدود 26 درصد رشد داشته است. کمبود شدید تأسیسات زیر بنایی ، تسهیلات و تجهیزات شهری . خدمات آموزشی. بهداشت و درمان . کمبود نیروی انسانی متخصص و از همهمهمتر دوری از مراکز تصمیم گیری کشور و نقش ناچیز آن در سلسله مراتب در قبل و بعد از انقلاب اسلامی موجبات توسعه یافتگی مور نظر یا انتظار صنعت را در استان فراهم نیاورده است. علی رغم عوامل فوق مهمترین دلیل عقب ماندگی بخش صنعت در استان ، سهم بسیار پائین وناچیز سرمایه گذاری بخش عمومی در استان است . بیش از نیمی از اشتغال زایی بخش صنعت در کشور از طریق شرکت های دولتی انجام شده است در حالتی که ظرفیت اشتغال زایی بخش عمومی در استان بوشهر نزدیکبه 4درصد بوده است . علی رغم بهبود نسبی گسترش صنعت خصوصاً صنایع کوچک در استان طی دو دهه اخیر تغییر محسوسی در سهم شاخص های بخش صنعت استان از کل کشور ایجاد نشده است . که البته با در نظر گرفتن سهم ناچییز بخش عمومی در اشتغال و ارزش افزوده و سرمایه گذاری، عقب ماندگی بخش صنعت استان کاملاً طبیعی به نظرمی رسد . با توجه به قابلیت هایی که در پی می آید سرمایه گذاری هر چه بیشتر بخش عمومی و خصوصی را در بخش صنعت استان اقتضا می نماید.

روند تغییرات سیرتوسعه صنعتی :

صنعت در استان بوشهر در آغاز راه جوان است و بر اساس آمارهای موجود قبل از پیروزی انقلاب اسلامی تعداد 17 واحد صنعتی با سرمایه گذاری یک میلیارد ریال در استان راه اندازی شده که منجر به اشتغال 1363 نفر گردیده است ، عمده اشتغال صنعتی استان در قبل از پیروزی انقلاب واستقرار نظام جمهوری اسلامی مربوط به شرکت های صنعتی دریایی ایران (صدرا)‌ و کارخانه اعتمادیه بوشهر و مابقی مربوط به چند واحد یخ سازی و چند واحد گچ بری سنتی می باشد.بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و استقرار نظام جمهوری اسلامی در ده سال 1367 ـ 1358 تعداد 143 واحد صنعتی با سرمایه گذاری 10 میلیارد ریال به بهره برداری رسیده که منجر به اشتغال 1689 نفر گردیده است غالب واحدهای به بهره برداری رسیده طی این دوره زمانی ، واحدهای تولیدی درب و پنجره سازی آهنی و آلومینیمی ، بلوک و موزائیک ، مصنوعات چوبی و گچ بزی سنتی بوده است .

از قبل از پیروزی انقلاب اسلامی تا پایان سال 1367 غالباُ تعداد 248 فقره موافقت اصولی جواز تأسیس ) با پیش بینی سرمایه گذاری 58 میلیارد ریال و پیش بینی اشتغال 133 نفر صادر گردیده که در سال های بعد به ثمر نشسته و تبدیل به واحدهای صنعتی دایر گردیده اند . در طی برنامه اول توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور همزمان با آغاز دوران سازندگی و بهدنبال شکل گیری نسبی صنعت در استان بوشهر صنعت در این دوره سرعت بیشتری یافته به طوری که در طی برنامه 124 واحد تولیدی با سرمایه گذاری 4/36 میلیارد ریال به بهره برداری رسیده اند که منجبر به اشتغال 2039 نفر گردیده است . بیشترین سرماهی گذاری صنعتی در این دوره متوجه صنایع غذایی مرتبط با صنایع شیلاتی (شامل بسته بندی خرما و فراورده های جانبی آن ) بوده است . طی این برنامه تعداد 438 فقره جواز تأسیس با سرمایه گذاری ثابت 2/584 ملیلیارد ریال صادر گردیده است .

طی برنامه دوم توسعه ، تعداد 153 واحد تولیدی با سرمایه گذاری 165/150 میلیارد ریال به بهره برداری رسیده که منجر به اشتغال 3078 نفر گردیده است . 8/21 درصد اشتغال ایجاد شدهدر بخش صنایع نساجی و جرم ، 9/19 درصد در بخش صنایع غذایی و دارویی 9/18 درصد در بخش صنایع خودرو و نیز محرکه 15 دوره تعداد 494 فقره جواز تأسیس با سرمایه گذاری ثابت 11/1248 میلیارد ریال و پیش بینی تعداد کل جواز تأسیس صادره در سال 1378 ، 153 واحد تعداد پروانه بهره برداری 45 فقره ، میزان سرمایه گذاری انجام شده 32759 میلیون ریال و تعداد اشتغال 471 نفر بوده است . گرایش سرمایه گذاری بخش خصوص در استان بوشهر در سال 1378 بیشتربه سمت صنایع غذایی ، کانی غیر فلزی و سلولزی و شیمیایی بوده است . بیش از 80% تعداد واحدها نزدیک به 93درصد سرمایه گذاری پیش بینی شده و بیش از 83 درصد اشتغال پیش بینی شده واحدهایی که در سال 1378 جواز تأسیس گرفته اند مربوط به 3نوع صنعت مذکور بوده است . تعداد واحدهای فعال استان تا پایایان آبان ماه سال 1379 . 264 واحد با مجموع سرمایه گذاری 170025 میلیون ریال و اشتغال 5564 نفر افزایش یافته است .

عمده واحدهای فعال استان به تفکیک توزیع میزان سرمایه گذاری انجام شده در شهرستان ها عبارتند از :

51 درصد در شهرستان کنگان ، 2/4 درصد شهرستان دیر ، 2/3 درصد در شهرستان دشتی 2/1 درصد در شهرستان تنگستان و 6 درصد در شهرستان گناوه .توزیع میزالن سرمایه گذاری انجام شده بر حسب نوع صنعت عبارتند از 5/25 درصد صنایع غذایی و دارویی ، 22 درصد صنایع شیمیایی ، 90/12 درصد صنایع کانی غیر فلزی ، 2/11 درصد صنایع خودرو و نیروی محرکه ، 85/10 درصد نساجی و چرم ، 7/9 درصد صنایع سلولزی ، 2/5 درصد صنایع فلزی ، 6/2 درصد صنایع ماشین سازی و تجهیزات 4% درصد صنایع ریخته گری و 3% درصد در صنایع برق و الکترونیک مهم ترین محصولات تولیدی شرکت های صنعتی فعال استان بوشهر شامل انواع ماکارونی ، آرد ، بستـه بندی ، خرما ، عمل آوری ماهی و میگو ، کسر و تن ماهی ، کیک و کلوچه ، محصولات جانبی خرما ، تولیدات انواع تور ماهی گیری ، چرم مصنوعی ، رنگ و رزین ، نایلون و نایلکس ، دستمال کاغذی ، پوشک کامل بچه ، نوار بهداشتی و گونی ، حصیر ،‌انواع قطعــــات فایبر گلاس ، قایق فایبر گلاس ، تولید و تعمیر کشتی&nh2sp; ، ساخت سکو ، تولید انواع شوینده ها ، تولید خوراک میگو می باشد که عمدتاً در دو شهرستان بوشهر ودشتستان قرار دارند . عمده ترین محصولات صادراتی واحدهای تولیدی استان نیز شامل حصیر پلاستیکی ، کنسر و تن ماهی ، میگو منجمد شده ، نوار بهداشتی ، دستمال کاغذی ، نایلون و کیسه فریزر ، متانول ، انواع میگو پرورشی و دریایی با سر و بدن ، گونیهای پلاستیکی و شن شکتر و غیره می باشد.

در سال 1378 مقدار و ارزش از میان کل صادرات کالاهای غیر نفتی به ترتیب سهمی معادل 15/1 ، 5/2 درصد را دارا بوده است .کنسرو ماهی با اختصاص 6/43 درصد و حصیر پلاستیکی با 40/1 درصد به ترتیب بیشترین و کم ترین سهم از مجموع کل صادرات را بخود اختصاص داده اند. آمار صادرات کالاهای صنعتی نشان میدهد که به لحاظ قابلیت های استان در بخش پیلات می توان با راه اندازی و بهره برداری صنایع تبدیل و فن آوری در صنایع پسلاتی ارزش افزوده بالایی را در این بخش ایجاد نمود.

وضع موجود محورهای توسعه صنعتی :

موقعیت جغرافیایی و شرایط آب و هوایی استان علی رغم ایجاد برخی محدودیت ها در توسعه بخش صنعت در استان ظرفیت های بالقوه ای را در برخی زمینه ها خصوصاً آن جا که به شرایط طبیعی استان مربوط می شود ایجاد کرده است . با توجه به وجود طولانی ترین ساحل در کشور و کشت گسترده غیلات در استان طی سال های اخیر بیشترین سرمایه گذاری در صنایع غذایی مرتبط با صنایع شیلاتی و غیلاتی صورت گرفته است . واحدهای عمل آوری میگو به واسط ارز آوری و سود مناسبی که دارند توسعه فوق العاده ای داشته و توسعه مزارع پرورش میگو در استان که هر ساله از بازدهی بیشتری نیز برخوردار می شوند چشم انداز توسعه هر چه بیشتر واحدهای عمل آوری را در استان طی سال های آینده بهتر نموده است . بیشترین میزان سرمایه گذاری ریالی پس از بخش صنایع غذایی به منسوجات و کانی های غیر فلزی اختصاص داشته است . امکان تأمین مواد اولیه ساخت منسوجات به دلیل گسترش واحدهای پتروشیمی در کشور و نیاز استان و سایر استان های ساحلی به صنایع مرتبط با دریا سرمایه گذاری در تولید تور ، نخ تابیده و طناب پلاستیکی را افزایش داده است .

هنرهای سنتی :

هنرهای سنتی استان بوشهربه دلیل دوربودن از مرکز وهمچنین نبودن مواداولیه در منطقه، معدود و تنها شامل رشته های زیر است:

حصیر بافی ،عبابافی ، منبت ، گره سازی( گره سازی امروزدیگر رایج نیست ) گلیم ،گبه،قالی و جاجیم و رشته های گلیم و گبه به دلیل اینکه از بازارخوبی بهره مند است فعـــالمی باشد ، اماعبا بافی رو به فراموشی است. سفال گری به دلیل نبودن بودجه کافی در دسترس هنرمندان و دور بودن از مرکز از کیفیت خوبی برخوردارنیست .هنرهای سنتی در این منطقه انگشت شمار است، اما در بیشتر روستاهای شهرستانهای دشتی ، دشتستان گناوه، کنگان و دیر به گبه بافی مشغولند.در گبه بافی ، روستای شول شهرستان گناوه از اهمیت خاصی برخوردار است زیرا قدمت بیشتری درگبه بافی دارد.گبه های شول به کشورهای حوزه خلیج فارس و حتی اروپا صادر می شود.نقشه هایگبه های صادراتی توسط شرکت ها سفارش داده می شود و نقش هایی است که مورد پســند بازار اروپا است و ریشه در گبه بافی محلی ندارد.

اما بعضی از بافندگان که نقشهای اصیل را نسل به نسل به خاطر سپرده ا ند و این گبــــــــــــه هادر خانه هاشان دیده میشود . درقدیم پشم ها و نخهای گبه رنگ نمی شد وبه رنگ طبیعـــــــــیخود پشم می بافتند و به آن گبه خود رنگ می گفتند.جاجیم بافی در استان بوشهر به گبه و قالی از بازار اقتصادی خوبی برخوردار نیست اما هنرمندان آنرا برای خودشان می بافند و همینطور اهالی برای جهزیه به فرزندانشان از هنرمندان خریداری می کنند .حصیربافی در منطقه : دستاوردهای هنرمند حصیربافی در اکثر خانه های بوشهر دیده می شود ، اما از قیمت کمی برخوردار است و جواب نیاز هنرمندان رانمی دهد و هنرمندان به ناچار برای کسب وامرار معاش مجبورند به کار دیگری مشغول شوند .عبا بافی : به دلیل اینکه تعداد استادکارها اندک است رو به انقراض است و اکثر هنرمندان آن افراد مسن هستند و نیروهای جوان مایل به فراگیری این صنعت نیست .سفالگری : این رشته در این منطقه بیشتر است و نوآوری در آن مشاهده نمی شود و اکثر همت کارگاه های سفالگری صرف ساختن قلیان می شود ، زیرا هنـرمندان با این دستاوردها امــرار مـعاش می کنند وجز این درآمد دیگری ندارند و غالبا بدلیل اینکه بودجه ندارند ، دست ساخت های آنان نیز تنوع خاصی ندارد ،در صورتی که همه آنان مشتاقند تاآنچه راکه درذهن دارند درکوره هاشان مشاهده کنند و خلاقیت خویش را در این دستاوردها به معرض نمایش بگذارند .

گبه و قالی :

شاخص ترین محصول صنایع دستی استان بوشهر نوعی فرش بنام گبه است . علاوه برآن بافت انواع قالی و قالیچه در تقاط مختلف روستایی در میان عشایر ساکن در روستاها رایج می باشد .در استان بوشهر بافندگان به دو قشر تقسیم می شوند . یک عده بافندگانی هستند که مواد اولیه را به سرمایه خوشان تهیه می کنند و می فروشند که از وضعیت اقتصادی خوبی برخوردارند . قشر دیگر به صورت دستمزدی کار می کنند و مواد اولیه را از سایر منابع تحویل می گیرند . سابقه تاریخی : در هر جاکه دام وجود داشته است ، انسان به کاربرد پشم گوسفند پی برده و بعدها بافت گبه و گلیم درهمان مناطق معمول شده است ، روستای شول قدمت دیرینه در گبه بافی دارد. بعد از آن سرمک ، رود فاریاب ، ده کهنه و غیره

مشخصات یک گبه مرغوب :

1-دار محکم باشد .

2-چله کشی به خوبی انجام شده باشد .

3-گره باید محکم زده شود .

4-شانه به خوبی زده شود .

5-نخی را که بعد از گره زدن می بافند ، به اصطلاح زنجیری ، که درروستای شول به آن تپ کو می گویند به خوبی بافته شود و روی آن شانه زده شود .

نقوش و رنگهای گبه :

در این منطقه طرح ها بیشتر الهام گرفته از طبیعت است که در محل زندگی آنان وجود دارد ، مانند نقش بز ، پرنده و درخت که در قالی و گبه ها دیده می شود . ممکن است به صورت طرح بندی باشد ، یعنی یک قطعه از طرح در سر تا سر فرش چه در طول چه در عرض تکرار شده باشد . طرح هندسی هم در بافته ها یشان دیده می شود گبه های این مناطق صادراتی هستند و برای کشورهای اروپایی سفارش می گیرند . گبــه های امروزی با استفاده از طـرح ها و نقش های که به بافندگان داده می شود آماده می شود و طرح ها اصالت دیرین را ندارند . در گذشته همه گبه ها به رنگ خود پشم بافته می شد و رنگ دیگری نداشت .

نقش های گبه در روستای شول:

1-نقش دو لوزی سماور

2-نقش وسط چنگ

3-ماه و آفتاب

4-نقش حسین خانی

5-نقش کنگره ای

6-چنگ

7-قلیونی (محل اتصال دو لوزی را قلیونی می گویند)

8-نقش چنار

9-بغل خوسی

10- نقش ساده شده حیوان مانند نقش آهو که به آن شکال می گویند .

نقش های موجود در روستای کلمه :

1-ناظم

2-گل حاشیه و چهار شاخه

3-سراب

4-نقش بلبل

5-نقش تجریه ی حیوان

6-نقش کبک روی کوه

7-نقوش شطرنجی

گلیم :

گلیم یکی از بافت های داری است که دراکثر نقاط کشورمان بافت آن رایج است . روستای شنبه از توابع شهرستان دشتی و روستای سرمک از توابع شهرستان دشتی بخش جم و ریز از توابع شهرستان کنگان و بسیاری از روستاهای استان بوشهربه گلیم بافی مشغولند . نقوش گلیم غالبا هندسی است ، اما در بعضی از مناطق مانند روستای سرخره (دشتستان) گلیم نقش دار ندارند و به صورت راه راه می بافند . رنگ گلیم متنوع است و به رنگهای مختلف می بافند .گاهی اوقات پشم را با رنگ گیاهی رنگ میکنند . مثلاً از پوست گردو رنگ قهوه ای می گیرند و از گل درخت گز رنگ قرمز می گیرند.

نقوش روستای شنبه :

نقوشی حوضی ،چنگ ، تهرانی کوچک ، تهرانی بزرگ ، کشکولی ، دانه بیگی نقش خراسانی.نقوش روستای سرمک آقاجاری ، نیم خانه ، انگلیسی ، نصف حوض ، بحرونی ، خشت.تگین : نوعی گلیم است که این محصول مخصوص پختن نان است یعنی وسایل و ردنه زدن خمیر را بر روی تگین می گذرند و بر روی آن می نشینند و نان درست می کنند.

عبا بافی :

عبا بافی از رشته های صنعت نساجی است که روزگاری در ایران و به ویژه در مناطق روستایی دارای گستردگی فراوانی بوده است . این صنعت در پاره ای از نقاط استان بوشهر مانند روستاهای تنگ ارم ، بنار آزادگان، زیارت ، سعدآباد ، بردخون ، کردوان سفلی و علیا و حومه شهر اهرم رایج بوده که علاوه بر تأمین نیازهای روستاهای استان به کشورهای حوزه خلیج فارس نیز صادر شده است . در حال حاضر (زمستان 1375) ارزش تولیدات عبا در سال بیش از000/216/000 ریال می باشد و تنها در سال گذشته مبلغ 000/108 مارک درآمد ارزی برای کشور داشته است .

نقوش و رنگها :

در این بافت نقشی وجود ندارد . به صورت ساده بافته می شود رنگ قهوه ای ، کرم رنگ . به ندرت مشکی است .

جاجیم :

جاجیم جزء فرآورده هایی است که به کمک دستگاه بافندگی چهار ورودی بافته می شود . نوع دستگاه آن در مناطق مختف با هم تفاوت دارد. مثلاً در منطقه سرخره روستای شهرستان دشتستان با دار قالی جاجیم می بافند و تفاوت آن با دار قالی این است که به آن چهار ورد اضافه می کنند.در منطقه ممریز روستای شهرستان دشتی دستگاه جاجیم بافی مختص به جاجیم است . در منطقه عیسوند دستگاه بافندگی جاجیم مانند دستگاه بافندگی عبا است .

نقوش و رنگها :

نقوش جاجیم بیشتر به صورت راه راه یا چهار خانه است و بعد از بافت روی آن را هم به سلیقه خود تزئین می کنند و به رنگهای مختلف بافته می شود.

حصیر بافی :

حصیر بافی یکی از قدیمی ترین صنایع دستی و شاید کهن ترین آنهاست که به عنوان منشأ نساجی شناخته می شود و در بسیاری از کشورهای جهان به ویژه آن دسته از ممالکی که به مـــواد اولیه مورد نیاز این رشته دسترسی دارند مرسوم و متداول بوده است .امروزه در مناطق مختلف کشورمان که دسترسی به برگ درخت خرما ، ساقه گندم ، نی و ترکه وجود دارد ، محصولات این رشته به صورت حصیر بافی ، سبد بافی ، مروار بافی ، ترکه بافی ، چم بافی و چیغ بافی رایج است . در استان بوشهر به دلیل فراوانی برگ و الیاف خرما و گیاهان خودرو شبیه ساقه گنــــــدم که در اصطلاح محلی خاکه نامیده می شود. از دیر باز تولید انواع محصولات حصیری به منظور استفاده محلی و فروش در سایر بازارها در حد گسترده ای رایج بوده است و امروزه به دلیل جایگرینی محصولات کارخانه ای وعدم ثبات بازار فروش این محصولات از تولید آنها کاسته شده است و بیشتر به منظور مصرف داخلی روستائیان تهیه می گردد. تعداد صنعتگران شاغل در این رشته در استان بوشهر بالغ بر 800 خانوار می باشد . ارزش تولیدات حصیری در سطح استان تنها در سال گذشته بالغ بر 000/000/64 ریال بوده است . در روستــاهای تابعه گناوه ، دشتستان ، دشتی ، تنگستان و کنگان حصیر بافی رایج است . نقوش و رنگها : برای رنگ کردن برگ نخل جوهر رنگی از عطاری تهیه می کنند که نام آن بقم است .

بقم به چند رنـــــــگ وجود دارد و به رنگهای سبز ، آبی ، بنفش و نارنجی . بقم را با زرد چوبه مخلوط می کنند تا رنگ آن جلای بهتری داشته باشد و روشنتر شود و برای اینکه رنگ تیره تر یا روشنتر شود مقدار زردچوبه را کم یا زیادتر می کنند.نقش ها در حصیر یا سبد و دیگر محصولات ذهنی بافته می شود و به صورت لوزی های کنگره دار و هندسی بافته می شود.محصولات: مهمترین محصول حصیری استان بوشهر که هم از نظر اقتصاد خود مصرفی دارای اهمیت ویژه ای می باشد و هم در گذشته در امارت متحده عربی دارای بازار مناسبی بود. نوع فرش حصیری به نام تک است که معمولاً به عرض ده سانتی متر بافته می شود و سپس به اندازه عرض مورد نظر قطعات ده سانتی حصیری در کنار یکدیگر دوخته می شود. از این محصول به منظور پوشش سقف کپرهای روستایی نیز استفاده می شود زیرا به دلیل نوع بافتنش به راحتی آب باران را از خود عبور می دهد. محصول دیگر به نام مغرف که نوعی زنبیل کوچک است .تویزه محصول دیگری است که دارای قابی دایره ای شکل است و بیشتر به عنوان جای نان مورد استفاده قرار می گیرد.تلی محصول دیگری که ظرف مناسبی برای نگهداری گندم ، جو و سایر حبوبات و غلات است .

سپک : ظرفی سینی مانند است و برای پاک کردن گندم مورد استفاده قرار می گیرد.

کنده :جای نگهداری میوه است .

چاکان: سبدی برای جمع آوری خرما است و به عنوان کفه ترازو و نیز مورد استفاده قرار می گیرد.

بادبزن : که در انواع مختلف کوچک و بزرگ و ریز و درشت با تزئین و نوار دوزی رنگی بافته می شود.

طناب : که برای بالا رفتن از درخت خرما یا بالا کشیدن دلو آب از چاه مورد استفاده قرار می گیرد.

کلاه حصیری: در اندازه های مختلف و به صورت ساده یا رنگی بافته می شود.

استان بوشهر یکی از جنوبی ترین استانهای کشور است که در  جنوب غربی ایران و در فاصله 27 درجه و 18 دقیقه تا 30 درجه و 14 دقیقه عرض جغرافیایی و 50 درجه و 8 دقیقه تا 52 درجه و 57 دقیقه طول جغرافیایی واقع گردیده است. این استان از شمال به استانهای خوزستان و کهگیلویه و بویراحمد، از جنوب به خلیج فارس و استان هرمزگان، از مشرق به استان فارس و از غرب به خلیج فارس محدود بوده و با 625 کیلومتر مرز آبی، طولانی ترین همسایگی را با آبهای نیلگون خلیج فارس دارد  .
     استان بوشهر با 5/23167 کیلومتر مربع وسعت حدود 4/1 درصد از مساحت کل کشور را به خود اختصاص داده و از این لحاظ هفدهمین استان کشور محسوب می گردد . در سال 1385 استان بوشهر دارای 9 شهرستان شامل بوشهر، تنگستان، دشتستان، دشتی، کنگان، دیر، گناوه ، دیلم و جم ونیز 22 بخش، 43 دهستان و 29 شهر بوده است. تعداد آبادیهای استان نیز 878  مورد بوده است . جمعیت استان 886267 نفردر سال 1385  بوده است که 16/65 درصد آن شهرنشین و 23/34 درصد آن روستایی و 61/0 درصد آن غیر ساکن می باشند . نرخ رشد جمعیت در استان بین سالهای 1385- 1375 برابر 77/1 می باشد . 43/86 درصد از جمعیت استان باسواد هستند و نرخ اشتغال 94/90 می باشد  .

بیش از 99 درصد ساکنین استان را مسلمانان تشکیل می‌دهند که اکثریت آنها نیز شیعه می‌باشند.  مسلمانان اهل تسنن در شهرستانهای بوشهر ، کنگان ، دیر سکونت دارند . حدود 15/0 درصد از ساکنین استان بوشهر را اقلیت‌های دینی خصوصاً زرتشتی تشکیل می‌دهندو شمار معدودی کلیمی و مسیحی نیز دراستان زندگی می‌کنند .
    زبان و گویش اکثر مردم استان بوشهر فارسی است . زبان عربی بعد از زبان فارسی رایج‌ترین زبان ساکنین شهرها و روستاهای ساحلی در شهرستانهای کنگان ، دیر ، گناوه و جزیره شیف در شهرستان بوشهر می باشد . زبان ترکی نیز زبان رایج عشایر استان است و بیشتر در مناطق دشتستان و دشتی رواج دارد .
قدیمی‌ترین نشانه‌های بدست آمده از سکونت انسان در سرزمین بوشهر، به عهد عیلامی و تمدن بین‌النهرین برمی‌گردد. در زمان مادها در آغاز سده هشتم قبل از میلاد سرزمین بوشهر جزء یکی از ایالتهای جنوب غربی آن دولت بوده و در زمان حکومت هوخشتره جزو ساتراپ‌نشین چهاردهم دولت ماد بوده است. از دوره هخامنشیان آثار با ارزشی در اطراف شهر برازجان کشف شده است . در دوره ساسانیان و در زمان اردشیر بابکان شهر و رام اردشیری در دو فرسنگی شهر بوشهر بنا نهاده شد که اکنون خرابه‌های آن به نام ریشهر معروف است . شهر بوشهر در گذشته به اسامی لیان، ریشهر ، راشهر ، انطاکیه ، بندر نادری یا ابوشهر نامیده می شده است .
از اواخر قاجاریه تا سال 1316 کشور ایران به 27 بخش تقسیم شده بود که بوشهر ، بنادر و جزایر خلیج فارس یکی از این بخشها محسوب میگردید . از این سال در تقسیمات جدید کشوری ، بوشهر و توابع آن یکی از شهرستانهای استان هفتم محسوب شده و جزء قلمرو استانداری فارس گردید. در سال 1339 تغییراتی در تقسیمات سیاسی کشور داده شد و بوشهر و توابع آن به نام فرمانداری کل بنادر و جزایر خلیج فارس به مرکزیت بوشهر از استان فارس جدا گردید . در اوایل دهه 1340 این فرمانداری کل و فرمانداری کل بنادر و جزایر دریای عمان تحت عنوان فرمانداری کل بنادر و جزایر خلیج فارس و دریای عمان ادغام گردید . در آذر ماه سال 1346 این فرمانداری کل به استان ساحلی تغییر نام یافت و بوشهر و توابع آن زیر نظر استانداری ساحلی به مرکزیت بندر عباس قرار گرفت . در آذر ماه سال 1349 شهرستانهای بوشهر و دشتستان تحت عنوان فرمانداری کل بوشهر از استان ساحلی منتزع گردید و نهایتاً در تاریخ 9/7/52 استان بوشهر با دو شهرستان بوشهر و دشتستان تشکیل و پس از سالها بوشهر قلمرو ویژه خود را بدست آورد .
قرار گرفتن 5/67 درصد ذخائر گازی کشور در استان بوشهر و نیز وجود سایر منابع نفتی و ذخائر معدنی غنی باعث سرمایه گذاری های کلان دولت و نیز حضور شرکتهای خارجی شده است . بجز وجود منابع عظیم آبزیان  که باعث صید حدود 50 هزار تن انواع ماهی و میگو در سال گردیده ، مجاورت با این نگین فیروزه ای به تجارت خارجی توسعه بخشید ه است . نخلستان های زیبا و جاوید این منطقه نه تنها محیط زیست را جلوه داده بلکه  باعث برداشت سالانه انواع محصولات از این درخت همیشه سبز می باشد . بوشهر دارای اکوسیستم های متنوع و ارزشمندی است مانند آب سنگهای مرجانی ، جنگل های حرا ، جزایر زیبا و .... و نیز علاوه بر آن انواع گونه های مختلف بسیار کمیاب و با ارزش گیاهی و جانواری نظیر پستانداران ، پرندگان ، خزندگان خشکزی و آبزی و صدها گونه ماهی در سطح استان و آبهای ساحلی آن شناسایی شده اند که بمنظور حمایت از آنها چهار منطقه حفاظت شده در استان تعریف شده اند که عبارتند از : حله ، نای بند ، خارک و خارکو .

خانوار و جمعیت استان بوشهر به تفکیک جنس در سال 1385